Ой-Бэс оскуолата

                                                                    Петрова Раиса Дмитриевна

            педагогическай үлэ ветерана

1901 сыллаахха Ой-Бэскэ церковнай-приходской оскуола аһыллыбыта. Бу Нөөрүктээйи нэһилиэгин оҕолорун үөрэхтээһиҥҥэ анаммыт оскуола этэ. Оскуолаҕа 9 оҕо – 8 уол, 1 кыыс үөрэнэ киирбиттэрэ, учууталынан аҕабыт  Афанасий Силин ананан үлэлээбитэ. Оскуолаҕа Петров Александр Михайлович (Петров Михаил Михайлович эһэтин убайа) эһэтин дьиэтин биэрбитэ. Ол иһин Александр  Петрову ыраахтааҕы үрүҥ көмүс мэтээлинэн наҕараадалаабыта.

            Оскуолаҕа 900 солк. көрүллүбүт: учуутал хамнаһа 600 солк., 100 солк. Сокуону үөрэтэр учууталга, 200 солк. оскуоланы тутан олорорго анаммыт. Оскуола уһуна 6 саһаан 2 арсыын, кэтитэ 3 саһаан 1 арсыын эбит. Дьиэ сыгынньахтанар, үөрэнэр, учууталыскай, куукуна уонна 2 кыладыбыай хостордоох эбит. 1912 с. хапытаалынай эрэмиэн ыытыллыбыт, онно 230 солк. µп ороскуоттаммыт. 1912с. попечителинэн Якутскай Кафедральнай Собор старостатын кэргэнэ – Никифорова Мария Павловна эбит, кини 100 солк. биэрбит.

            1915 сыл сэтинньи 1 күнүттэн – 1918 сыл сэтинньи 1 күнүгэр дылы попечителинэн  Васильева Евдокия Федоровна  сөбүлэспит. Кини бэйэтэ Нөөрүктээйи бочуоттаах киһитэ эбит, Якутскай куоракка олорор. Сылга 15 солк. киллэрэр, оскуолаҕа эрэмиэн ыытыллыбыт.

            1914 с. учууталынан Прокопьева Екатерина Алексеевна баара, ол эрээри ити сыл кини бэйэтин к³рд³´µµтµнэн Сиинэ оскуолатыгар ананан барбыт. Кини оннугар Танда учуутала Сизых Вера Николаевна ананан кэлбит. 1915с. Афанасий Силин отчуотуттан көрдөххө педстаһа 15 сыл диэн, ол аата кини оскуола аһыллыаҕыттан үлэлээбит.

            Алтынньы 4 күнүгэр 1916 с. Афанасий Силин аҕабыыт өлбүт, кини оннугар быстах кэмҥэ Сизых Вера Николаевна анаммыт уонна таҥара үөрэҕин үөрэппит. Бу сыл оскуолаҕа 23 оҕо – 12 оҕо православнай, 11 о±о старообрядческай итэҕэллээх оҕолор эбит. Бу сыллардааҕы Дьокуускайдааҕы Епархиальнай Кэтээччи арааппарыттан көрдөххө оскуола ыраас, дисциплинэ үчүгэй, бэрээдэк баар. Үөрэтэр үлэҕэ славянскай нумерация мөлтөхтүк үөрэтиллэр, ааҕыы механизма сөптөөх диэн. Бэлэмнэнии группаҕа буукубаны нууччалыы дорҕоон ньыматынан үөрэтиллэр. Бэриллибит тыллары хамсыыр буукубаларынан холбоон таһаараллар, боростуой  тыллары сүһүөхтээн суруйаллар. Кыра группаларга табатык, ис хоһоонноохтук ааҕарга, аахпыттан кэпсииргэ, тыллары сатаан көһөрөргө үөрэнэллэр. Орто группаҕа сэһэргиир статьялары ааҕарга, кэпсииргэ, хоһоону өйгө үөрэтэргэ үөрэтэллэр. Оттон µрдµкµ группаҕа историческай, географическай ис хоһоонноох статьялары ааҕарга, ис хоһоонун, былаанын булан быһаарарга, кинигэттэн устарга, Өйгө үөрэппиттэрин суруйарга үөрэнэллэр. Сэрэтэр уонна бэрэбиэркэлиир диктаннары сөптөөхтүк суруйаллар эбит. Туохтуурдары табатык суруйарга үөрэнэллэр. Ол эрээри хоһоону, үгэни тиэтэлинэн биир дьүрүс ааҕаллар, суругунан үлэлэрэ кирдээхтэр. Ырыаҕа, ахсааҥҥа ситиһиилэрэ үчүгэй.

            1917 сылтан таҥара үөрэҕин үөрэтэр учууталынан Михаил Никитин ананар.

            Илин Хаҥалас  Наркопроһун уполномоченнайын 1922 с. Отчуотуттан көрдөххө Ой-Бэс 1-гы сүһүөхтээх советскай оскуолатыгар үөрэммит 26 оҕо, ол иһиттэн 4 кыыс, учууталынан Н.М.Стручков  үлэлээбит.

            1920 с. Контрреволюция сылыгар оскуола сабылла сылдьыбыт уонна ахсынньы 1 күнүгэр аһыллыбыт. Ол гынан баран оскуола библиотекатын, учебниктарын, инструкция ыһан, алдьатан үрэйбиттэр, онон оҕолор үөрэнэллэригэр тиийбэт буолбут. Үрэллиэн иннинэ оскуолаҕа 12 отдел баара үһү.

            Оскуола анал дьиэтэ суох. 1929 с. Василий Никаноров дьиэтигэр икки кылаастаах оскуола үлэлээбит. 1930 с. улуус управата Майаҕа көһөрүллүбүт, управа 2 дьиэтин оскуолаҕа биэрбиттэр, онтон биирэ умайбыт. 1931 с. олунньу ыйга 9 кулаахтар дьиэлэрин, 2 таҥара дьиэтин, 4 ампаары конфискациялаабыттар. Онон бэрт үгүс кэпсэтиинэн Г.В.Оконешников таҥара дьиэтин оскуолаҕа бэрдэрбит. М.Н.Оконешникова ахтарынан, дьиэни оскуолаҕа уларытан оҥорбуттар, 4 кылааһы аспыттар. 1931 с. улуус  бүтүннүүтүн үрдүнэн  бүттүүн эбэһээтилинэй үөрэхтээһин киирбит, онон 8-10 саастаах, 11-13 саастаах оҕолору үөрэтии баран, оскуолаҕа үөрэнэр оҕо ахсаана сыллата элбээн испит.

            1931 с. маҥнайгы пионерскай этэрээт тэриллибит, хаалтыһы оскуола сэбиэдиссэйэ Федоров М.К. баайбыт. Итиннэ 9 оҕо пионер кыһыл хаалтыһын бааммыт, кэлин сборга өссө 8 оҕо эбии киирбит. 20-с сылларга оскуолаҕа учууталларынан үлэлээбиттэр: Стручков М.Н., Протодьяконов А.П., Федорова Е.Н., Бонячук М.П. Кэлин 30-с сылларга Шамаев Е.Е.(Шамаев Николай Егорович убайа), Михайлов Степан М.( Егорова Е.С. а±ата), Паначук М., Винокуров М.Н., Никаноров П.И.(Иван Поликарпович а±ата) о.д.а.

            1920 с. Степан Васильев улууска бастакы комсомольскай ячейканы тэрийбит. И.Алексеев, П.Никифоров, Л.Китаев, П.Афанасьев, С.Коркин маҥнайгы комсомолецтарынан буолбуттар. Оскуола иитэр-үөрэтэр үлэтигэр араас кыаллыбат да, µчµгй да өрүттэр бааллара диэн ахталлар оччотооҕу үөрэнээччилэрэ: А.К.Кушнарев, М.Ф.Китаева, А.Ф.Китаева, В.Н.Кириллин, Н.Ф.Петров, М.Н.Оконешникова, Т.Е.Капитонова, С.И.Тимофеев, Г.М.Петров, С.М.Кушнарев, М.М.Петров. Кинилэр бары ахтыыларыгар үөрэхтэн ураты үөрэнээччилэр нэһилиэк олоҕор активнайдык кыттыбыттар. Ол курдук саҥа үөскээбит Советскай государство ыытар үлэтин олоххо киллэриигэ оҕолор көхтөөхтүк көмөлөспүттэр, культурнай-сырдатар үлэҕэ, улахан дьону үөрэхтээһиҥҥэ, хотону дьиэттэн араарыыга, религияны утары үлэҕэ, хаартыһыттары суох оҥорууга, сир түҥэтигэр, колхозтары тэрийиигэ о.д.а. Пионердары көҕүлүүр, дьаһайар күүһүнэн комсомолецтар буолаллара. Кинилэр нэһилиэнньэҕэ пьесалары оонньоон көрдөрөн харчы хомуйбуттар. Ол хомуйбут үбүнэн 1925 с. аан-бастаан оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго детплощадка аһыллыбыта. Онон кыра саастаахтары иитии саҕаламмыта. Ой-Бэс оскуолатыгар үөрэммит оҕолортон кэлин советскай-партийнай, норуот хаһаайыстыбатын араас салааларын үлэһиттэрэ үүммүттэрэ. Тимофеев Дмитрий Иннокентьевич тыа хаһаайыстыбатын наукаларын кандидата, Петров Степан Александрович – Саха АССР үрдүкү суутун чилиэнэ. Федоров Георгий Георгиевич – юрист, Саха АССР Министрдэрин Советын старшай консультана, Кириллин Иван Андреевич – эргиэн үлэһитэ, репрессияҕа түбэспитэ, кэлин реабилитацияламмыта, Петров Георгий Георгиевич- Н.К.В.Д. үлэһитэ, ревком председателэ. Протодьяконов Василий Яковлевич – Саха сиригэр бастакы фельдшердартан биирдэстэрэ. Оконешников Григорий Афанасьевич – колхоз председателэ, Оконешников Василий Афанасьевич – Н.К.В.Д. үлэһитэ. Петров Николай Филиппович – партия райкомун секретарынан, колхоз председателинэн, совет председателинэн үлэлээбитэ. Протодьяконов Гаврил Михайлович – колхоз председателэ, сэрии Слава орденын кавалера, Егоров Михаил Григорьевич – Государственнай премия лауреата, Петров Иван Александрович – инженер-землеустроитель, сэрии кыттыылаа±а, Слава орден кавалера, Петров Николай Александрович - техническай наука доктора, Оконешников Егор Егорович- сэрии кыттыылааҕа, үлэ бэтэрээнэ, Үлэ Кыһыл Знамятын Орден кавалера, «Албан аат»  мэтээллээх, бочуоттаах шахтер. Колхознай тутуу бастакы трактористара  Ефремова М.А., Петрова Ф.Ф., Гаврилова В.С. о.д.а. Старостин Гаврил Александрович –директор, Максим Горькай аатынан совхозка үлэлээбитэ. Старостин Петр Александрович-ветврач.  Кириллин Василий Иванович-колхоз председателэ. Дьэ, ити курдук Ой-Бэс оскуолатын үөрэнээччилэрэ норуот хаһаайыстыбатын араас салаатыгар бэйэлэрин бары билиилэрин, дьоҕурдарын. күүстэрин уран дьоһун кылааттарын киллэрбиттэрэ. 107 киһи Аҕа дойду көмүскэлигэр олохторун толук уурбуттара. Ой-Бэс бытааннык да буоллар үлэлээбит 34-с  сылыгар нэһилиэк олоҕор  оскуола сабыллан Нөөрүктээйи оҕолоро Павловскай, Хаптаҕай, Майа, 2 Холгума , Тииттэй оскуолаларыгар тарҕанан үөрэммиттэрэ.

            Туттулуннулар архив докумуоннара, оскуола урукку үөрэнээччилэрин, нэһилиэк олохтоохторун ахтыылара: Оконешникова М.Н., Петров Н.Ф., Капитонова Т.Е., Кириллин В.И., Тимофеев С.И., Шишигина М.Е., Ефремова А.А.

            Бу үлэ сүнньүнэн сурулунна 1988-89  үөрэх сылыгар 8а кылаас үөрэнээччитэ,   историко-краеведческай  куруһуок чилиэнэ- Оконешникова Света отчуотуттан. Кини манна туһаммыт ЯГУ выпускнига Плюк Николай Иванович дипломнай үлэтин.