Нөөрүктээйи начальнай (Мооро) оскуолата

Нөөрүктээйи начальнай оскуолата 1942 сыл Аҕа дойду сэриитэ үгэннээн бара турдаҕына, Мооро бөһүөлэгэр аһыллыбыта. Уһуну-киэҥи толкуйдуур, ырааҕы өтө көрөр «Саҥа олох» колкуос бэрэсэдээтэлэ В.И.Кириллин, нэһилиэк советын  бэрэссэдээтэлэ А.Л.Ефремов маныаха уһулуччу үтүөлээхтэр. Оскуола Улуу Сыһыыттан 1940 сыллаахха көһөрүллэн аҕалыллыбыт кулууп, саалатын, көрүдүөрүн бысталаан үөрэнэр кылаастары, учууталлар кабинеттарын, учууталлар кабинеттарын оҥорбуттарын базатыгар аһыллыбыта.

Бу оскуолаҕа Өлүөнэ өрүс эҥэриттэн, Хара сайылыктан, Саҥа сайылыктан, Сааһыыртан, Төрүттэн, Хаххахтаахтан уонна «Чэллэм», «Тураҥ» кыстык фермаларыттан оҕолор үөрэнэ мустубуттара. Ол оҕолортон тулаайах кыаммат төрөппүттэрдээхтэр интернакка олорон, сорохтор ыалга дьиэлэнэн үөрэҕи саҕалаабыттара. Улуу Сы´ыы кыстык ферматын оҕолоро дьиэлэриттэн сылдьан, ону тэҥэ Дьоруга олорор Хаптаҕай оҕолоро дьиэлэриттэн сылдьан үөрэммиттэрэ. Маҥнайгы сэбиэдиссэйинэн Оконешникова Парасковья Ивановна ананан үлэлээбитэ. Бастакы сылга оскуола икки комплектааҕа. 2-4 кылаастары Парасковья Ивановна, 1-3 кылаастары Карпова Варвара Петровна үөрэтэллэрэ. П.И.Оконешникова ону таһынан военруктар сбордарыгар үөрэнэн оскуола военругунан үлэлиирэ. Оскуолаҕа бастакы сылга 79 оҕо үөрэммитэ.1942-43 үөрэх сылыгар бу оскуола успеваемоһа (үөрэҕи билиитэ) 73,4% көрдөрөн, 6 туйгун, 11 ударник үөрэнээччилэнэн оройуоҥҥа 1 миэстэҕэ тахсыбыта. Бу оскуолаҕа хас күн аайы 15 мүнүүтэлээх зарядка (эрчиллии) горн, барабаан тыаһынан ыытыллара. Ол кэнниттэн кылаастарынан үөрэнэ тарҕаһаллара. Горнист-бастыҥ үөрэнээччи Ваня Старостин, барабан охсооччу Коля Филиппов этилэр. Нэдиэлэҕэ 1-2 стройдаан байыаннай ырыалары ыллаан хаамыы, маршировка ыытыллара уонна совинформбюро биллэриилэрэ дойдуга баар балаһыанньаны билиһиннэрии ыытыллара. 20 киһилээх тимуровскай этэрээт үчүгэйдик үлэлиирэ. Ырыа, үҥкүү, сабынан баайыы, тигии куруһуоктара үлэлииллэрэ.Үөрэнээччилэр спектакль туруораллара.

Сэрии ыар сылларыгар «Саҥа олох» колкуос  салалтата (председатель Кириллин В.И.) тулаайах уонна кыаммат ыаллар оҕолоругар анаан интернат аһан, бу оҕолор аһыылларыгар уопсай фондаттан бурдук, эт, үүт, сир аһа көрбүтэ. Ол курдук 1943-44 сылларга интернакка олорор 17 оҕо аҕыс ыйга аһыыр аһылыктарыгар анаан 21.4 ц бурдугу, 0.72 ц.арыыны, 10.92 ц. хортуоппуйу, 12.32 ц. хаппыыстаны, 4.1 ц. ыаммытынан үүтү, 1,21 ц. эти колкуос салалтата биэрбит.Бу интернат сэрии сылларыгар аһыллыбатаҕа буоллар элбэх тулаайах, кыаммат төрөппүттэрдээх оҕо оскуола боруогун атыллаабаттара чуолкай. Бу аҕалыы кыһамньыга эппиэттээн оҕолор кыһынын бурдук сиэмэтин илиинэн ыраастааһыҥҥа, титиригинэн хаар типтэрэр щиты-хахханы оҥорууга фронтовиктар кэргэттэригэр масс-муус тиэйиигэ, мас эрбээһиҥҥэ, хайытыыга актыыбынайдык кытталлара. Сайын бµтэй сабыытыгар, сиилэс угуутугар, бурдук, оҕуруот араас үлэтигэр, ойуур баһаарын, аһыҥаны утары үлэлэргэ биир да күн өрөөбөккө үлэлииллэрэ. Күннэтэ оҕуруот аһын хомууругар, бааһынаҕа тохтуубут куолаһы итигэстээһиҥҥэ, от кэбиһиитигэр сыраларын биэрэн  үлэлииллэрэ.Сэрии бүтэһик сылларыгар улахан оҕолору кыра кылаастар солбуйбуттара. Колкуос араас үлэлэригэр Гриша, Михаил, Коля Старостиннар, Кеша, Николай Сергеевтэр, Степан, Василий, Михей Оконешниковтар, Паша, Иван Капитоновтар, Власий, Володя Петровтар, Маня Сивцева, Маня Необутова, Володя Осипов, Сеня Шамаев уо.д.а. үчүгэй үлэһиттэр ахсааннарыгар киирбиттэрэ.

1943-44 үөрэх сылыгар 5-с кылаас аһыллан бу оскуола ситэтэ суох орто оскуола буолбута. Оскуола директорынан улууска, республика5а биллэр опыттаах учуутал В.В.Назаров анаммыта, учууталларынан Карпова В.П., Федоров П.А., Федорова Р.И., Оконешнимкова В.Н., Ларионова В.Р. тахсыылаахтык µлэлээбиттэрэ. Үөрэхтэригэр мөлтөх оҕолорго оскуолаҕа, интернакка эбии үөрэхтэр, араас күрэхтэһиилэр, субботниктар тэрээһиннээхтик ыытыллаллара. Мэлдьитин оскуола хаһыата тахсара. Ону учуутал Назаров Н.В. бэйэтинэн кыттан таһаараллара. Араас карикатуралары, шаржтары бэркэ уруһуйдуура.

Мооро оскуолатыгар 1942-43 с.с. саҕалаан үөрэммит оҕолортон үҥкүү, хоровой ырыа куруһуоктарыгар дьарыктанан, үҥкүүгэ Маня Необутова, Маня Павлова, Маня Сивцева, Шура Филиппова араас концертарга тэрээ´иннээхтик кытталлара, атын нэһилиэктэргэ гастролларга да сылдьаллара. Ырыаҕа, хоһооҥҥо, чабырҕахха Ваня Старостин, Володя Осипов, Коля Необутов атыттартан чорбойоллоро.

Сэрии сылларыгар «Ким сүрэҕэлдьиир, мөлтөхтүк үөрэнэр- ол өстөөххө көмөлөһөр» диэн лозунг бара. Онон үөрэххэ тардыныы, бэйэ-бэйэҕэ көмөлөһүү күүскэ ыытыллара. Үөрэх тэриллэрэ: учебник, тэтэрээт, харандаас, уруучука тиийбэт этэ. Учебниктары уочараттаан, уларсан ааҕыы бэрээдэгэ баара.

Ардыгар бөһүөлэкпитигэр оскуолаҕа куораттан артыыстар тахсан гастроллаан, ыллаан-туойан, сэргэхситэн бараллара. Сэрииттэн баас ылан кэлбит фронтовиктары нэһилиэнньэ улахан үөрүүнэн көрсөрө, кинилэр кэпсээннэрин долгуйа истэрэ.

1944-45 үөрэх дьылыгар оҕо аҕыйаҕынан уонна учуутал тиийбэтинэн 5-с кылаас сабыллан начальнай оскуоланы бүтэрбиттэр Хаптаҕай 7 кылаастаах уонна Майа орто оскуолатыгар үөрэнэр буолбуттара. Бу оскуола сэбиэдиссэйинэн Г.П.Шарин, Аҕа дойду сэриитин фронтовига ананан үлэтин саҕалаабыта. Дьэ бу сыл 4 сыл күүдэпчилэммит, Аан дойдуну аймаабыт алдьархайдаах сэрии советскай норуот кыайыытынан түмүктэммитэ. Турар, турбат бар дьон барыта уһуннук кэтэспит Улуу Кыайыы күнүн олохторугар хаһан да буолбатах үөрүүнэн, долгуйуунан көрсүбүттэрэ. Ыам ыйын 9 кµнµгэр сарсыарда иккис уруок кэмигэр оскуола сэбиэдиссэйэ Г.П.Шарин байыаннай гимнастеркатын кэтит офицерскай курунан ыга тардынан, сэриигэ ылбыт наҕараадаларын килбэччи анньынан, чахчы сүргэтэ көтөҕүллэн кэлэн үөрэнээччилэри коридорга стройдатан баран «Кыайыы буолла! Сэрии бµттэ! Ураа!» диэн ха´ыытаабытыгар оскуола «Ураа» хаһыынан ньиргийбитэ., знамя таһаарыллыбыта. Дьиҥнээх үөрүү-көтүү буолбута. Шарин Г.П. итийэн-кутуйан туран тыл эппитэ. Ону тэҥэ эмиэ фронтовик Р.Романов о.д.а. тыл эппиттэрэ. Сэрии уотун ортотунан ааспыт буойун, бэртээхэй учуутал, салайааччы уһуннук үлэлээбэтэҕэ, сэриигэ ылбыт баастарыттан быстах дьылҕаламмыта.

Кини кэнниттэн сэбиэдиссэйдэринэн үлэлээбиттэрэ: Егоров Г.Д., Степанов М.М., Григорьев Д.И., Капитонова Е.Е., Охлопков Н.Д., Михайлов С.И. Учууталларынан µлэлээбиттэрэ: Оконешникова В.Н., Шамаев Н.Е., Иванова Е.М, Кириллина В.С., Ядреева М.Д., Соловьева В.Д., Афанасьев Н.С., Стручкова А.С., Ланцетова  А.В., Бубякин Н.И., Егорова Е.С., Федотова Г.Ф., Катаев В.Г., Лонгинова Н.И.

Саха АССР Заречнай оройуонун райсоветын исполкомун 178 № –дээх быһаарыытынан от ыйын 15 күнүгэр 1964 сыллаахха Нөөрүктээйи начальнай оскуолатын уонна Павловскай аҕыс кылаастаах оскуолатын үөрэнээччилэрин, педагогическай коллективтарын, материальнай базаларын холбоон туран 1964-65 үөрэх сылыттан орто оскуола тэриллэн үлэлии турар.

Мооро начальнай оскуолатын 200-кэ о%о үөрэнэн бүтэрбиттэрэ. Мооро оскуолатын араас сылларга үөрэнэн бүтэрбиттэртэн кэлин салгыы үөрэнэн улууска, республикаҕа биллэр араас идэлээх дьон тахсыбыттара:

1.     Кириллин Михаил Николаевич, туту инженерэ, тыа хаһаайыстыбатын Министерствотын проектнай отделын начальнигынан үлэлээбитэ.

2.     Кириллин Виктор Дмитриевич, МВЛД үлэһитэ, майор.

3.     Макаров Егор Константинович, МВД үлэһитэ, полковник.

4.     Макаров Семен Константинович, Мирнэйгэ тутуу инженерэ.

5.     Необутова Тамара Кирсановна, МВД үлэһитэ, подполковник.

6.     Оконешникова-Григорьева Люлия Николаевна, ветврач, советскай-партийнай үлэһит. Саха АССР Верховнай Советын президиумун председателинэн үлэлээбитэ.

7.     Оконешников Михей Дмитриевич, зоотехник. «Бочуот Знага» орден кавалера, Саха Республикатын Норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.

8.     Оконешников Василий Николаевич, уруһуй, черчение муҥутуур үрдүк категориялаах учуутала, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, Старшай учуутал, Учууталлар учууталлара,  СР оскуолатын Үтүөлээх учуутала, Саха-Азия оҕолоро Аан дойдутааҕы фонд стипендиата, «Гражданская доблесть» знак, «За веру и верность» российскай орден кавалера, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун бочуоттаах гражданина.

9.     Капитонов Михаил Егорович, РСФСР, ССРС үөрэҕириитин туйгуна, улуус бочуоттаах гражданина.

10.  Макаров Михаил Константинович, столяр. «Бочуот знага» орден кавалера.

11.  Капитонова Галина Никифоровна, архитектор.

12.  Григорьев Егор Дмитриевич, оройуон кылаабынай гинеколог-враһынан үлэлээбитэ.

13.  Григорьев Василий Дмитриевич, тутуу инженерэ, Ленин аатынан совхоз директора.

14.  Архипов Николай Егорович, экономист, экономическай наука кандидата.

15.  Плотников Анатолий Иннокентьевич, тутуу                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       инженерэ.

16.  Кириллин Степан Семенович, оройуон чемпион-осеменатора.

17.  Павлова Мария Дмитриевна, µрдµк категориялаах математика учуутала.

18.  Макарова Надежда Семеновна, финансист. РСФСР үөрэҕириитин туйгуна.

19.  Петров Климент Степанович, агроном, Бµтµн Союзтаа±ы тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатын кыттыылаа±а, оройуон чемпион о±оруотчута.

20.   Сергеева Октябрина Петровна, ыанньыксыт, тыа хаһаайыстыбатын µтµ³лээх үлэһитэ, «Үлэ албан аата»  үһүс степеннээх орден кавалера.

21.  Терентьев Михаил Павлович, учуутал. Норуот Үөрэҕириитин туйгуна.

22.  Сергеев Афанасий Николаевич, инженер-механик, көҥүл тустууга ССРС спордун маастара, Москва куорат чемпиона.

23.  Пак Петр Александрович,врач-нейрохирург.

 

Оконешников Василий Николаевич, Саха Республикатын  µтµ³лээх учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна. (1942-64с.с.)